Mocny człowiek przedstawia historię Henryka Bieleckiego – dziennikarza marzącego o karierze literackiej, sławie i majątku. Gdy jego przyjaciel Jerzy Górski kończy powieść życia, ciężko chory i wyczerpany, Bielecki podaje mu morfinę, przejmuje rękopis i wydaje książkę pod własnym nazwiskiem. Publikacja przynosi mu wielki sukces, ale jednocześnie prowadzi do serii dramatycznych wydarzeń. Bohater wikła się w romanse, zrywa dawne związki i dopuszcza się kolejnych zbrodni. Finał następuje podczas premiery spektaklu opartego na powieści Górskiego – prawda wychodzi na jaw, a Bielecki, zdemaskowany przed publicznością, odbiera sobie życie.

Scenariusz filmu powstał na podstawie trzytomowej powieści Stanisława Przybyszewskiego (Mocny człowiek, Wyzwolenie, Święty gaj) wydanej w latach 1911–1913. Pierwszej ekranowej adaptacji dokonał w 1917 roku Wsiewołod Meyerhold, zafascynowany ekspresjonistyczną wizją autora. Do tej samej historii powrócił w 1929 roku Henryk Szaro, uczeń Meyerholda, nadając jej własny, oryginalny kształt. Był to jedyny przypadek w kinie międzywojennym, gdy polski reżyser otrzymał tak dużą swobodę twórczą i kontrolę nad całym procesem produkcji.

Po sukcesie Przedwiośnia (1928) Szaro podpisał kontrakt z Towarzystwem Kinematograficznym Gloria na realizację trzech filmów. Spółka, założona w 1922 roku przez Marka Libkowa i Bernarda Mendelsohna, początkowo zajmowała się dystrybucją, a następnie rozpoczęła własną produkcję filmową. Gloria jako pierwsza w Polsce zatrudniła kierownika artystycznego (Tadeusza Kończyca) i kierownika literackiego (Anatola Sterna). W 1929 roku zakupiła prawa do ekranizacji powieści Przybyszewskiego, a głównym inicjatorem przedsięwzięcia był właśnie Szaro.

Reżyser współpracował nad scenariuszem z Jerzym Braunem i Andrzejem Strugiem, kładąc nacisk na pogłębienie postaci głównego bohatera i unowocześnienie psychologii postaci. Dzięki wysokiemu – jak na polskie warunki – budżetowi możliwe było stworzenie pełnowymiarowej sceny teatralnej z widownią i kulisami w warszawskim atelier przy ul. Wolskiej 42, co stanowiło pierwszą tego typu realizację w Polsce. Do udziału w scenach przedstawienia zaproszono publiczność w strojach wieczorowych, a zdjęcia plenerowe powstawały w centrum stolicy, na dworcu i w Hotelu Europejskim.

Do dyspozycji twórców przeznaczono około 18 000 metrów taśmy, jednak ostateczny film zmontowano na 2 000 metrów. Obok tradycyjnych dubli część materiału przeznaczono na zdjęcia trickowe inspirowane niemieckim ekspresjonizmem. Szaro sam wymyślał takie rozwiązania techniczne i umieszczał je w kluczowych momentach filmu.

Obsadę i ekipę dobrano z myślą o dystrybucji zagranicznej. W roli głównej wystąpił Grigorij Chmara, aktor znany z filmów rosyjskich i niemieckich, prywatnie mąż Asty Nielsen. Operatorem został Giovanni Vitrotti, autor zdjęć do superprodukcji Quo Vadis (1924), a scenografię przygotował Hans Rouc, związany wcześniej z filmem Ręce Orlaka (1924). Wytwórnia Gloria prowadziła rozmowy dystrybucyjne w Austrii, Niemczech i Czechosłowacji. Warto wspomnieć jeszcze o odważnym w tamtych realiach kroku reżysera, czyli zatrudnieniu debiutantki Agnes Kuck do jednaj z głównych ról kobiecych.

Premiera filmu odbyła się 2 października 1929 roku jednocześnie w dwóch warszawskich kinach – Casino i Apollo. Film docenili zarówno krytycy, jak i publiczność. Podkreślano nowoczesny montaż, tempo narracji i sprawność reżysera. Opinie na temat gry aktorskiej były już jednak bardziej powściągliwe. Choć niektórzy krytycy uważali, że proza Przybyszewskiego nie nadaje się do ekranizacji, Mocny człowiek został uznany za jedno z najważniejszych osiągnięć polskiej kinematografii dwudziestolecia.

Mimo sukcesu komercyjnego był to ostatni film wyprodukowany przez spółkę Gloria. Kolejne zaplanowane projekty nie zostały zrealizowane, a Szaro i Libkow przenieśli się do wytwórni Kinoton–Sfinks, gdzie produkowali już schematyczne filmy patriotyczne. Mocny człowiek trafił do zagranicznych dystrybutorów i był prezentowany w kilku krajach Europy. Podczas II wojny światowej kopia filmu zaginęła i dopiero w 1997 roku odnaleziono ją w Królewskim Archiwum Filmowym w Brukseli z francuskimi napisami.

Oprac. Grzegorz Rogowski

źródło: https://www.fina.gov.pl/lista-polskiego-dziedzictwa-filmowego/