Bestia to najstarszy zachowany film z Polą Negri (a zarazem jedyny z polskiego okresu jej kariery) i jeden z najcenniejszych śladów początków polskiej kinematografii. Opowiada o Poli, dziewczynie z małego miasteczka, która po kolejnej kłótni z rodzicami postanawia uciec z domu. Upija więc i okrada Dmitriego, chłopaka, w którym jest zakochana. Tak trafia do wielkiego miasta, gdzie początkowo szczęście zdaje się jej sprzyjać: zostaje znaną tancerką i poznaje Alexisa, bogatego przedsiębiorcę. Mężczyzna obiecuje Poli małżeństwo, dziewczyna nie wie jednak, że ten ma żonę. Nie wie też, że do miasta zawitał żądny zemsty Dmitri.

Dla Negri był to film przełomowy. Zadebiutowała kilka lat wcześniej w Niewolnicy zmysłów (1914), gdzie oczarowała publiczność swoją grą i aurą tajemniczości. W Bestii aktorka ponownie wykorzystuje talent taneczny i zmysłową charyzmę, które wkrótce wyniosły ją na szczyt – najpierw w Niemczech, a później w Hollywood, gdzie stała się pierwszą wielką gwiazdą zza Atlantyku.

Film wyprodukowała wytwórnia Sfinks, założona w 1909 roku przez Aleksandra Hertza. Była to pierwsza tak wszechstronna wytwórnia filmowa w Polsce: prowadziła eleganckie kina w Warszawie, zajmowała się dystrybucją zagranicznych hitów, a od 1911 roku także własną produkcją. Hertz świetnie rozumiał mechanizmy rynkowe – współpracował z potentatami europejskimi, jak Pathé czy Chanżonkow, a jednocześnie potrafił trafnie rozpoznawać lokalne gusta. To właśnie w jego wytwórni narodziła się kariera Poli Negri.

Sfinks funkcjonował w trudnych realiach: Polska była wciąż pod zaborami, rynek filmowy zdominowały wielkie zagraniczne firmy, a I wojna światowa odcięła Warszawę od wschodnich kanałów dystrybucyjnych. Mimo to Hertz potrafił elastycznie reagować – produkował zarówno kroniki propagandowe, jak i filmy fabularne, dzięki czemu firma przetrwała zawieruchę wojenną.

Sama Bestia wpisywała się w międzynarodowy trend melodramatów, w których główną atrakcją były sceny tańca i postać kobiety fatalnej, a zainicjowany przez duńską Przepaść (1910) z Astą Nielsen. Krytycy zauważali, że Negri przypominała aktorkę – i to porównanie wcale jej nie szkodziło. Przeciwnie: w tej stylizacji dostrzegano jej atut. Publiczność reagowała entuzjastycznie, a film był grany dłużej, niż planowano.

Chociaż Bestia nie miała budżetu ani rozmachu europejskich superprodukcji, wyróżniała się energią i obecnością wschodzącej gwiazdy. To właśnie Negri czyniła film atrakcyjnym – jej ekspresja, taniec i ekranowy magnetyzm sprawiały, że widzowie zapominali o technicznych niedostatkach.

Historia filmu nabrała niezwykłego biegu kilka lat później. W 1921 roku nowojorski prawnik Jesse A. Levinson kupił kopię i wprowadził ją na amerykański rynek pod nowym tytułem The Polish Dancer. Usunięto wszelkie ślady polskiego pochodzenia filmu, a akcję przeniesiono w reklamach do Paryża. Liczyło się jedno: na plakacie widniało nazwisko Poli Negri, wówczas już uwielbianej w USA dzięki niemieckim filmom nakręconym dla UFY z Ernstem Lubitschem.

Film odniósł sukces, a amerykańska prasa pisała o „emocjonalnym aktorstwie” i „niezwykłej sile wyrazu” Negri. Sprzedaż kopii była na tyle opłacalna, że dystrybuowano go także w wersji 16 mm do mniejszych sal i domów kultury. The Polish Dancer stał się pierwszym polskim filmem tak szeroko pokazywanym w Stanach Zjednoczonych.

W Polsce wszystkie kopie Bestii zaginęły w czasie II wojny światowej. Film zachował się jednak za granicą. W latach 60. odnaleziono jedyną kopię na taśmie 35 mm w nowojorskim Museum of Modern Art i przekazano do Filmoteki Narodowej. Dzięki temu możemy dziś oglądać nie tylko początek wielkiej kariery Poli Negri, lecz także fragment historii kina na peryferiach Europy – kina, które mimo ograniczonych środków potrafiło tworzyć filmy porywające publiczność i eksportować swoje gwiazdy na światowe ekrany.

Oprac. Grzegorz Rogowski

źródło: https://www.fina.gov.pl/lista-polskiego-dziedzictwa-filmowego/