Vinci
-
/ 10
1.
"Vinci" – jak podkreślał sam reżyser – był jego powrotem do „inteligentnego kryminału z elementami filmu sensacyjnego”, czyli do początków twórczości i debiutanckiego „Vabanku” (1981), "polskiego »Żądła« i wciąż najlepszego rodzimego heist movie, czyli filmu o skoku doskonałym". Nieprzypadkowo oba filmy zaczynają się sceną wyjścia głównego bohatera – Kwinty w pierwszym, Cumy w drugim – z więzienia. I nieprzypadkowo w obu gra Jan Machulski (1928-2008), a jego Hagen w „Vinci”, tak jak wcześniej Kwinto – najlepszy kasiarz II RP, jest artystą w swoim przestępczym fachu jako genialny fałszerz dzieł sztuk.Obecność ojca w filmie syna jest symbolicznym i najbardziej wyraźnym śladem pokrewieństwa ze znakomitym debiutem, sygnałem historii niebyłej, jakim miała być trzecia – po „Vabanku” i „Vabanku II czyli ripoście” (1984) – część opowieści o Kwincie, Duńczyku i Kramerze. Pierwszy poważny pomysł „Vabanku 3” zarysował się Machulskiemu w okolicach przełomu’89: historia miała się rozgrywać w czasie II wojny światowej, kiedy to Kramer (Leonard Pietraszak), dzięki swojemu niemieckiemu pochodzeniu zostaje dyrektorem naczelnych wszystkich banków pozostających pod nadzorem okupantów. Równolegle AK próbuje odzyskać zdobyć listę Polaków pracujących dla gestapo, spoczywającą, rzecz jasna, w pancernej szafie, którą otworzyć może tylko Kwinto. Natalia (Elżbieta Zającówna) rusza więc do Szwajcarii, by namówić genialnego kasiarza do pomocy i powrotu. Tym sposobem niebawem dochodzi do kolejnego spotkania Kramera i Kwinty. Na ten scenariusz nie udało się znaleźć funduszy, myśl o kontynuacji jednak pozostawała i to takiej, która uwzględniałaby starzenie się aktorów: w kolejnym wariancie akcja miała rozgrywać się w marcu 1953 roku, kiedy to Kwinto i Duńczyk (Witold Pyrkosz) dokonują brawurowego skoku w Moskwie – i ten przekręt jest na tyle zuchwały, że Stalin na wieść o nim dostał zawału i umarł. Ten film też pozostał tylko w głowie reżysera, który z czasem zaczął myśleć o „Vabanku” rozgrywającym się 70 lat później, ale już z nowymi, młodymi bohaterami, choć Hagen, mimo że pozostaje na dalszym planie, jest wyrazistą i ważną dla całej intrygi postacią. Dla Jana Machulskiego ta rola okazała się ostatnią zagraną w kinie syna – i symboliczną puentą właśnie przez nawiązanie do tej pierwszej w „Vabanku”, inicjującej ich filmową współpracę, która obejmującą 9 filmów kinowych – w tym choćby niedoceniony „Szwadron” (1992) – serial „Matki, żony i kochanki” (1995) i spektakle Teatru Telewizji.moreVinci, 2004, reż. Machulski Juliusz
In the photo: Machulski Jan - aktor, Baar Kamila - aktorka
Autor: Wellman Krzysztof
-
/ 10
2.
Jedną z inspiracji kryminalnej intrygi był dla Machulskiego artykuł o kradzieży „Mony Lisy” Leonarda da Vinci z Luwru w 1911 roku, której dokonał pracujący dla muzeum włoski szklarz Vincenzo Peruggia. Obraz po dwóch latach odzyskano, ale do dzisiaj krąży teoria, że na muzealnej ścianie wisi nie oryginał a genialna kopia. Te właśnie wątpliwości – nieprzypadkowo w filmie pojawia się np. informacja, że 50 lat po ścięciu orzecha (z niego zrobiona deska obrazu) nie można określić jego wieku, co ułatwia zadanie fałszerzom – szczególnie zainteresowały Machulskiego, który zaczął szukać możliwej analogii w Polsce i „Dama z łasiczką” w Muzeum Czartoryskich była dość oczywistym wyborem.Skądinąd już w trakcie zdjęć do filmu, latem 2004 roku z Muzeum Muncha w Oslo skradziono – tyle że bez wyrafinowanej intrygi, ale przez zamaskowanych i uzbrojonych złodziei w biały dzień, na oczach tłumu – dwa jego obrazy, w tym słynny „Krzyk”. Policja odzyskała je 2 lata później.moreVinci, 2004, reż. Machulski Juliusz
In the photo: Więckiewicz Robert - aktor
Autor: Wellman Krzysztof
-
/ 10
3.
Pierwotna obsada filmu wyglądała inaczej: Julianem/„Szerszeniem” miał być Michał Żebrowski, wówczas – kilka lat po „Ogniem i mieczem” (1999) i „Panu Tadeuszu” (1999) – największa gwiazda swojego pokolenia. Na tym etapie scenariusza bohater miał być wuefistą ukrywającym przed żoną i synem swoją złodziejską przeszłość, Machulski (od początku scenarzysta wszystkich swoich filmów) dodał mu studia prawnicze, a Żebrowski miał podsunąć pomysł, żeby Julian po zakończeniu kariery złodzieja został policjantem. Kiedy jednak reżyser/scenarzysta zrobił z niego antyterrorystę, to aktor wycofał się z projektu.Wtedy pierwszym wyborem Machulskiego był Borys Szyc – wówczas jeszcze przed premierą głośnej więziennej „Symetrii” (2003) Konrada Niewolskiego, gdzie zagrał zadziornego Alberta – z którym reżyser chciał już wcześniej pracować, zwłaszcza po zobaczeniu go w wyreżyserowanej przez Krystynę Jandę sztuce Teatru Telewizji „Porozmawiajmy o życiu i śmierci” (2002). Wycofała się także – z powodu innych zobowiązań – Magdalena Cielecka, która grać miała Magdę i w tej sytuacji, gdy Julian został nieco odmłodzony, Machulski zdecydował się obsadzić w głównej roli kobiecej debiutującą na dużym ekranie Kamillę Baar. Reżyser po raz pierwszy zobaczył ją w spektaklu dyplomowym „Sen nocy letniej”, a tuż przed rozpoczęciem zdjęć do „Vinci” zagrała Ofelię w wyreżyserowanym przez Łukasza Barczyka głośnym „Hamlecie” (2003) realizowanym w kopalni soli w Wieliczce. Pozbawienie Juliana rodziny pozwoliło w sposób naturalny – i bez dwuznaczności emocjonalnego trójkąta (Magda, Julian i jego żona Ewa) – rozegrać uczuciowy wątek pary młodych bohaterów.Filmowy „Cuma”, czyli Robert Więckiewicz, wcześniej zagrał u Machulskiego niewielkie role w „Pieniądze to nie wszystko” (2001) i „Superprodukcja” (2002) oraz Teatrze Telewizji „19. Południk” (2003). W „Vinci” pierwotnie miał być Werbusem, ale po wycofaniu się Żebrowskiego reżyser słusznie uznał, że główne role powinni zagrać aktorzy mniej znani, jeszcze bardzo nieopatrzeni, więc Więckiewicz powinien wcielić się w Cumę. Decyzja słuszna, bo ta kreacja – powszechnie chwalona przez krytykę, jak zresztą cały film – zwróciła na niego uwagę innych reżyserów, stając się przepustką do wielkiej kariery. Dziś Robert Więckiewicz cieszy się statusem jednego z najwybitniejszych aktorów nie tylko swojego pokolenia.
Stał się też jednym z ulubionych samego Machulskiego – potem zagrał w kolejnych filmach reżysera: „Ile waży koń trojański?” (2008), „Kołysanka” (2010), „Ambassada” (2013), „Volta” (2017). A w przygotowywanym teraz sequelu „Vinci 2” nie tylko znowu będzie Cumą (po 20 latach), ale jest też współautorem scenariusza.Dodajmy, że w rolach policjantów, Wilka i Kudry, w „Vinci” pojawili się – wówczas też jeszcze początkujący, a dziś znani i cenieni aktorzy – Marcin Dorociński i Łukasz Simlat.moreVinci, 2004, reż. Machulski Juliusz
In the photo: Szyc Borys - aktor, Więckiewicz Robert - aktor
Autor: Wellman Krzysztof
-
/ 10
4.
Jednym z bohaterów „Vinci” jest też Kraków, co dla reżysera, jak podkreślał, było spełnieniem marzeń, bo zawsze chciał tu nakręcić film. Sceneria tego miasta miała być tym, czym międzywojnie w „Vabanku” – ucieczką od współczesności. Rzeczywiście Kraków filmowany przez Edwarda Kłosińskiego (1943-2008), wybitnego operatora często wówczas współpracującego z Machulskim, wygląda pięknie. Na ekranie pojawiają się znane miejsca - Planty, Błonia, bulwary nad Wisłą (ze stolikami szachowymi), okolice Rynku z ulicami Gołębią czy Floriańską, Kazimierz z ulicą Szeroką i rzecz jasna Muzeum Czartoryskich przy Pijarskiej. Balkon mieszkania Juliana z widokiem na kościół Mariacki w rzeczywistości jest tarasem krakowskiej Akademii Muzycznej, zaś wnętrze apartamentu przy Smoczej, w którym mieszka Cuma kręcone w lokalu w Warszawie, na Polach Mokotowskich.
W filmie pojawili się też krakowscy aktorzy, przede wszystkim Mieczysław Grąbka jako Gruby, ale i np. Jerzy Grałek w roli doktora Wiadernego, a świetnym epizodzie matki Cumy błysnęła znana z Piwnicy pod Baranami („Ta nasza młodość”) Halina Wyrodek.more -
/ 10
5.
Scenariusz filmu ewoluował, miał kilka wersji – ostatnia powstała na kilka dni przed rozpoczęciem zdjęć. Wszystkie – łącznie z pierwszymi wariantami montażowymi – zaczynały się od spektakularnej (i kluczowej dla intrygi, choć nie zdradzamy szczegółów, by nie psuć przyjemności widzom, którzy zobaczą „Vinci” po raz pierwszy) sceny z karetką, po której miały być retrospekcje. Machulski uznał jednak, że dla dobra dramaturgii powinna ona trafić do środka filmu. Przygotowując ją zrobił dokładne pomiary, m.in. ile trwa przejazd autem z Balic do Pijarskiej. W trakcie pracy nad scenariuszem okazało się, że na pomysł podobnego, „wybuchowego” skoku wpadli twórcy „Włoskiej roboty” (2003) Gary’ego F. Graya – reżyser w kinie zobaczył zwiastun tego (dobrego skądinąd) amerykańskiego heist movie filmu. Wiedząc, że pojawią się sugestie o naśladownictwie, dopisał jako puentę tej sceny dialog świadków wydarzenia, Wilka i Kudry: „Widziałeś coś takiego?!” – „Tak. W jednym filmie”. Ta wymiana zresztą dobrze wpisuje się w autotematyczną i intertekstualną twórczość Machulskiego, który lubi bawić się kinem.
more -
/ 10
6.
Z filmu wypadła nakręcona już scena aukcji obrazów, która miała być pierwszą retrospekcją po sekwencji skoku. Byłaby ona przedstawieniem zarówno postaci bogatych kolekcjonerów – Krefta (Wojciech Duryasz), Krętałowicza (Aleksander Machalica) i (choć tylko głosowo) Sykulskiej (Dorota Kolak), jak i Hagena oraz Magdy. Jej zwłaszcza, bo w tej scenie, dzięki swojemu wybitnemu fałszerskiemu talentowi, dokonywała wyrafinowanej zemsty na prowadzącym licytację narzeczonym (Hubert Urbański), który ją zdradził. Machulski uznał jednak, że to byłoby za dużo i cały ten fragment właściwie należy do innego filmu.
moreVinci, 2004, reż. Machulski Juliusz
In the photo: Machulski Juliusz - reżyser, niezidentyfikowany - ?
Autor: Wellman Krzysztof
-
/ 10
7.
Na planie wszyscy zauważali podobieństwo Kamilli Baar do Cecylii Gallerani, która pozowała do „Damy z łasiczką” – Machulski wykorzystał to, dopisując dialog na ten temat między nią a Julianem. Co ciekawe, w tej scenie – i wszystkich innych rozgrywających się w pracowni Magdy – bohaterka ma na głowie przytrzymującą włosy błękitną opaskę, co przywodzi na myśl inną słynną postać kobiecą z obrazu: dziewczynę z perłą namalowaną przez Johannesa Vermeera. O takie skojarzenie było o tyle łatwo, że w maju 2004 roku – czyli kilka miesięcy przed wrześniową premierą „Vinci” – do polskich kin trafiła „Dziewczyna z perłą” (2003) Petera Webbera.
moreVinci, 2004, reż. Machulski Juliusz
In the photo: Baar Kamila - aktorka, Szyc Borys - aktor
Autor: Wellman Krzysztof
-
/ 10
8.
W filmowej intrydze istotną rolę odgrywa pluskwa pozostawiona przez Cumę na komisariacie i moment, w którym podsłuch przestają działać. Według scenariusza miała się po prostu wyczerpać w nim bateria, ale żona reżysera (i zarazem autorka kostiumów) Ewa Machulska zwróciła mu uwagę, że przez komisariat przewijają się sprzątaczki, które nie pełnią jednak funkcji dramaturgicznej. Zostały więc tutaj wykorzystane jako te, które w trakcie robienia porządków, nieświadomie pozbywają się pluskwy. Skądinąd za pomysłem z podsłuchem na komisariacie stały konsultacje z człowiekiem z branży przestępczej, który opowiadał o gangsterach, którzy mieli w jednym z policyjnych biur zainstalowane takie urządzenie i tylko wymieniali w nim baterie.
moreVinci, 2004, reż. Machulski Juliusz
In the photo: Dorociński Marcin - aktor, Glazer Andrzej - aktor, Simlat Łukasz - aktor, Bąk Dominik - aktor
Autor: Wellman Krzysztof
-
/ 10
9.
W jednej ze scen filmu prezes Krętałowicz ogłasza w telewizji sprzedaż nierentownego rzekomo Teatru Słowackiego, tłumacząc, że miastu bardziej potrzebny jest stylowy dom handlowy na wzór londyńskiego Harrodsa. Szczęśliwie teatr przy Placu Św. Ducha nadal działa – i to z sukcesem (vide przebojowy musical „1989”) – za to w 2002 roku, więc niedługo przed realizacją „Vinci”, swoją trwającą od 1912 roku działalność zakończyło kino „Wanda”, jedno z dwóch najstarszych w Krakowie. Wkrótce potem w tym budynku otwarto sklep spożywczy – na fasadzie pozostał jednak (i tylko) zabytkowy neon.
moreVinci, 2004, reż. Machulski Juliusz
In the photo: Szyc Borys - aktor, Więckiewicz Robert - aktor
Autor: Wellman Krzysztof
-
/ 10
10.
Nagroda za scenariusz, którą Juliusz Machulski dostał – ex-aquo z Jarosławem Sokołem za „Długi weekend” – na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych była pierwszą w historii festiwalu przyznaną filmowi kryminalnemu.
moreVinci, 2004, reż. Machulski Juliusz
In the photo: Więckiewicz Robert - aktor, Machulski Juliusz - reżyser, Szyc Borys - aktor, Kłosiński Edward - operator
Autor: Wellman Krzysztof
