Fototeka

Liczba zdjęć: 173

Trzecia część nocy

Reżyseria: Żuławski Andrzej
Rok: 1971, Kraj: Polska
Rodzaj: fabularny; format: kinowy; kolor filmu:barwny
Gatunek: film psychologiczny, film wojenny

Zobacz galerię

Opis:

Pełnometrażowy debiut Andrzeja Żuławskiego – reżysera konsekwentnie podążającego własną, autorską ścieżką – przeszedł do historii jako jedno z najbardziej dyskutowanych dzieł polskiej kinematografii. Apokaliptyczną wizję reżyser opowiedział za pomocą innowacyjnych środków wyrazu, co nadało jej wymiar uniwersalny, wykraczający poza opowieść o wojennej grozie.

W centrum fabuły znajduje się Michał, który wędruje przez okupacyjną rzeczywistość Lwowa. Bohater, dręczony widmami przeszłości – w tym śmiercią najbliższych – angażuje się w działalność konspiracyjną. Na swojej drodze spotyka ciężarną Martę, łudząco podobną do jego zmarłej żony. Chcąc jej pomóc, zatrudnia się jako karmiciel wszy. W trakcie tej niezwykłej podróży poznaje też innych ludzi, których losy są naznaczone głębokim pesymizmem.

W przykuwającej uwagę roli Michała, uwięzionego w wojennym koszmarze, wystąpił debiutujący Leszek Teleszyński, który wkrótce ponownie współpracował z Żuławskim przy realizacji głośnego Diabła (1972). Podwójną rolę Heleny (żony bohatera) oraz Marty reżyser powierzył Małgorzacie Braunek (swojej ówczesnej partnerce), której talent wcześniej dostrzegli m.in. Andrzej Wajda i Kazimierz Kutz. Choć w Trzeciej części nocy dominują kreacje aktorskie tych dwojga, na uwagę zasługują również ekspresyjne role drugoplanowe – m.in. Jana Nowickiego, Michała Grudzińskiego i Jerzego Golińskiego – ukazujące na różne sposoby bezbrzeżną rozpacz i dramat egzystencjalny.

Film wzbudził ogromne zainteresowanie krytyków jako nowatorska wizja wojny, daleka od estetyki szkoły polskiej. Żuławski świadomie złamał filmowe konwencje wypracowane przez ten nurt. Chronologia została zaburzona – porządki czasowe nieustannie się przeplatają i przenikają, a ruchliwa kamera odgrywa rolę odrębnego bohatera. Choć obraz zrealizowano w kolorze, świat przedstawiony jest utrzymany w przygaszonych barwach, na których tle odznaczają się blade twarze bohaterów i czerwień krwi. Muzyka – nowoczesna, eksperymentalna, o rockowym rysie – kontrastuje z wojennym tematem, sugerując, że opowieść Żuławskiego wykracza poza historyczny realizm. Zapadają w pamięć przesycone biologizmem ujęcia i sceny, takie jak poród Marty oraz zbliżenia na wszy nabrzmiałe krwią. Podniosły język dialogów potęguje wrażenie metafizycznego niepokoju, a całość fabuły spina klamra narracyjna, w której żona Michała cytuje słowa Apokalipsy św. Jana. Jak podkreślał sam reżyser w rozmowie z Piotrem Kletowskim i Piotrem Mareckim, jego celem nie było wierne odtworzenie realiów okupacji, tylko oddanie „esencji problemu zła” dotyczącego wszystkich pokoleń (Żuławski. Wywiad rzeka, Warszawa 2019).

Chociaż wizja Żuławskiego jest głęboko autorska, Trzecia część nocy to efekt współpracy reżysera z wieloma twórcami. Istotną inspiracją była autobiograficzna historia ojca reżysera – pisarza Mirosława Żuławskiego, który podczas okupacji pracował jako karmiciel wszy w Instytucie Rudolfa Weigla, by zapewnić rodzinie przetrwanie. Za zdjęcia odpowiadał wybitny polski operator Witold Sobociński. Muzykę skomponował legendarny Andrzej Korzyński, wieloletni współpracownik Żuławskiego. Istotną rolę odegrał również Andrzej Wajda, który umożliwił młodemu reżyserowi pierwsze doświadczenia asystenckie na planie Samsona (1961), Popiołów (1965) i Miłości dwudziestolatków (1962), a później objął Trzecią część nocy opieką artystyczną, choć – jak wspominał Żuławski – nie był przekonany do nowatorskiej wizji protegowanego.

Film uhonorowano Nagrodą im. Andrzeja Munka dla najlepszego debiutu filmowego. Znalazł się również w głównej selekcji Festiwalu w Wenecji, gdzie dostrzegli go francuscy dystrybutorzy. W Polsce wzbudził silne emocje i podzielił publiczność – jak zauważył Marek Hendrykowski – na „nieprzejednanych wrogów i zagorzałych entuzjastów” (Andrzej Żuławski: „Trzecia część nocy”, „Profile” 1972, nr 4). Znamienny jest głos Alicji Helman, która mimo zastrzeżeń orzekła, że „Trzecia część nocy jest filmem wybitnym, dziełem wielkiego talentu, objawieniem indywidualności artystycznej” (W zwierciadle apokalipsy, „Fakty i myśli” 1972, nr 3).

Film Żuławskiego do dziś pozostaje jednym z najodważniejszych debiutów w historii polskiego kina – wizją nowatorską, autorską, intensywną, która nie pozwala pozostać obojętnym.

Oprac. Karolina Hołub

źródło: https://www.fina.gov.pl/lista-polskiego-dziedzictwa-filmowego/

Rodzaj zdjęć::